SAUDARA PENGARANG

Pernahkah anda melihat anak anda terpaku di hadapan skrin, mengulang dialog dan gerakan dari kartun digital tanpa henti? Adakah ini hanya hiburan atau sesuatu yang lebih membimbangkan? Kajian terkini menunjukkan bahawa pendedahan berlebihan kepada kartun digital berkelajuan tinggi seperti Cocomelon boleh memberikan kesan yang lebih mendalam terhadap perkembangan kognitif kanak-kanak daripada sekadar hiburan biasa.

Bagaimana Otak Kanak-Kanak Berkembang?

Dalam lima tahun pertama kehidupan, otak kanak-kanak berkembang dengan sangat pesat, membentuk lebih sejuta sambungan neural setiap saat. Sambungan ini menjadi asas kepada kemahiran kognitif, sosial, dan emosi mereka. Namun, apabila mereka terlalu kerap menonton kartun yang bergerak pantas dan bersifat berulang, corak perkembangan otak boleh terganggu.

Kajian mendapati bahawa kanak-kanak yang menonton lebih daripada dua jam sehari berisiko mengalami kelewatan perkembangan bahasa dan sosial. Mereka juga cenderung menunjukkan tingkah laku stimming, seperti menggoyangkan badan atau mengulang frasa tertentu, yang sering dikaitkan dengan spektrum autisme. Adakah kandungan digital yang sepatutnya menghiburkan sebenarnya sedang mengubah cara otak anak-anak berkembang?

Satu kajian oleh pakar neurosains mendapati bahawa otak yang sedang berkembang memerlukan rangsangan semula jadi untuk membentuk laluan neural yang kuat. Aktiviti seperti bermain dengan objek fizikal, interaksi sosial, dan pengalaman dunia sebenar membantu membina kefahaman dan kemahiran kritikal. Sebaliknya, pendedahan kepada kartun digital berkelajuan tinggi mengubah corak ini dengan menyediakan rangsangan yang berlebihan tetapi tidak seimbang, menyebabkan otak kanak-kanak kurang memberi tindak balas kepada aktiviti kehidupan sebenar.

Gangguan Tidur dan Kesannya

Bayi seawal enam bulan yang terdedah kepada kartun digital boleh mengalami kelewatan dalam perkembangan kemahiran motor, kognitif, dan sosial. Rangsangan berlebihan daripada skrin berkelajuan tinggi menyebabkan mereka kurang responsif terhadap interaksi sebenar, seperti suara ibu bapa dan ekspresi wajah.

Lebih membimbangkan, kanak-kanak yang menonton skrin sebelum tidur sering mengalami kesukaran untuk lena dan tempoh tidur yang lebih singkat. Tidur adalah masa kritikal untuk otak memproses maklumat dan mengukuhkan memori. Gangguan tidur yang berterusan boleh menyebabkan kesukaran dalam pembelajaran, fokus yang lemah, dan masalah kawalan emosi.

Menurut pakar psikologi kanak-kanak, tidur yang tidak mencukupi boleh memberi kesan terhadap pembelajaran jangka panjang. Semasa tidur, otak menyusun dan menyimpan maklumat baharu, mengukuhkan ingatan, serta membentuk hubungan antara pengalaman yang berlainan. Apabila proses ini terganggu, kanak-kanak lebih cenderung mengalami masalah konsentrasi, peningkatan emosi negatif, dan ketidakstabilan tingkah laku.

Kesannya terhadap Kemahiran Bahasa

Apabila kanak-kanak memasuki peringkat perkembangan bahasa antara 12 hingga 24 bulan, kesan negatif skrin menjadi semakin ketara. Mereka yang kerap menonton kartun digital mengalami kelewatan dalam menyebut perkataan pertama dan membentuk ayat. Jika pada usia ini mereka sepatutnya sudah meniru bunyi dan mengembangkan perbendaharaan kata, pendedahan kepada skrin yang bersifat pasif menghalang mereka daripada belajar bahasa secara aktif.

Akibatnya, ramai kanak-kanak lebih cenderung mengulang frasa daripada kartun daripada berkomunikasi secara semula jadi dengan ibu bapa dan rakan sebaya. Ini boleh menyebabkan kesukaran dalam membina kemahiran komunikasi yang penting, seperti memahami isyarat sosial, membentuk hubungan dengan orang lain, dan menyusun ayat yang kompleks.

Menurut penyelidikan, kanak-kanak yang sering berinteraksi secara lisan dengan ibu bapa atau penjaga mereka lebih cenderung mempunyai perbendaharaan kata yang lebih luas berbanding mereka yang lebih banyak terdedah kepada skrin. Komunikasi secara dua hala, seperti bertanya soalan, berbual, dan membaca buku bersama, membantu membina kefasihan bahasa dengan lebih berkesan berbanding tontonan pasif.

Ketagihan Skrin dan Gangguan Emosi

Kajian menunjukkan bahawa kartun digital yang mempunyai corak pengulangan yang tinggi boleh mencetuskan ketagihan. Kanak-kanak mula menunjukkan ketagihan terhadap aktiviti atau objek tertentu serta mengalami tantrum apabila rutin tontonan mereka terganggu. Tingkah laku seperti ekolalia (pengulangan perkataan secara mekanik) juga semakin ketara dalam kalangan kanak-kanak berusia 2 hingga 3 tahun, di mana mereka lebih banyak mengulang dialog kartun berbanding membentuk ayat sendiri.

Penghasilan dopamina yang berlebihan akibat ketagihan skrin juga memberi kesan kepada kestabilan emosi kanak-kanak. Mereka yang terlalu kerap menonton skrin sering mengalami kesukaran dalam permainan imaginatif, berkongsi dengan rakan sebaya, dan mengawal emosi. Selain itu, kemahiran motor halus seperti memegang sudu juga boleh terjejas.

Kajian neurosains mendapati bahawa dopamina, iaitu bahan kimia dalam otak yang berkait rapat dengan keseronokan dan ganjaran, boleh menjadi tidak seimbang apabila kanak-kanak terdedah kepada skrin secara berlebihan. Ini boleh menyebabkan ketagihan terhadap rangsangan digital, di mana kanak-kanak sukar untuk beralih ke aktiviti lain yang kurang merangsang tetapi lebih bermanfaat.

Apa yang Ibu Bapa Boleh Lakukan?

Sebagai ibu bapa, adalah penting untuk mengawal pendedahan anak-anak kepada skrin. Berikut adalah beberapa langkah yang boleh diambil:

1. Hadkan Masa Skrin – Kanak-kanak berumur 2 tahun ke atas sebaiknya menonton tidak lebih daripada satu jam sehari, sementara bayi bawah 2 tahun sepatutnya dielakkan sepenuhnya daripada skrin.
2. Pilih Kandungan yang Sesuai – Pastikan anak menonton rancangan yang lebih perlahan dengan kandungan pendidikan yang baik.
3. Tonton Bersama Anak – Berinteraksi dengan anak ketika mereka menonton dapat membantu mereka memahami kandungan dengan lebih baik.
4. Gantikan dengan Aktiviti Lain – Galakkan permainan sensori, puzzle, membaca buku, dan aktiviti luar untuk merangsang perkembangan minda.
5. Pastikan Anak Tidur Cukup – Elakkan penggunaan skrin sekurang-kurangnya satu jam sebelum tidur untuk memastikan tidur yang berkualiti.

Walaupun kartun digital tidak secara langsung menyebabkan autisme, ia boleh mencetuskan tingkah laku yang menyerupai ciri-ciri autisme jika penggunaannya tidak dikawal. Sebagai ibu bapa, kita mempunyai tanggungjawab untuk memastikan anak-anak mendapat pengalaman perkembangan yang seimbang dan sihat. Tahun-tahun awal kehidupan mereka adalah kritikal dan tidak dapat diulang semula. Oleh itu, kawallah pendedahan skrin mereka sebelum ia mengambil alih kehidupan mereka sepenuhnya.

Artikel ini merupakan pandangan peribadi penulis dan tidak semestinya mewakili pandangan mahu pun pendirian rasmi RTM.

Penulis
Dr Muhamad Hafiz Hassan
Kolej Pengajian Seni Kreatif
Universiti Teknologi Mara, Cawangan Sarawak

Dr Fatin Haniza Zakaria
Pelajar PhD, Jabatan Neurosains, Pusat Pengajian Sains Perubatan,
Universiti Sains Malaysia, Kubang Kerian, Kelantan.

Dr Mohd Yusof Zulkefli
Fakukti Komunikasi dan Pengajian Media
Universiti Teknologi Mara, Shah Alam